Gıda İsrafı Nedir?

Gıda atığı ile sıklıkla karıştırılan gıda israfı, tüketilmeden çöpe atılan gıdalara denir. Gıda atığı ise tüketilmesini önleyen herhangi bir problemi bulunmadığı halde tüketilmeyerek çöpe atılan besinlere denir.

Gıda israfı yalnızca tüketicilerin sebep olduğu bir konu değildir. Üretim aşamasından tüketiciye ulaşana kadar birçok gıda tüketilemeyecek duruma gelerek çöpe atılır. Yapılan araştırmalara göre her yıl üretilen gıdaların neredeyse yarısı israf edilir.

Gelişmekte olan ülkelerde gıda israfı henüz tedarik zincirinin başındayken oluşur. Üretim veya tedarik aşamasındaki yetersiz koşullara bağlı olarak israf edilir. Gelişmiş ülkelerde ise toptancı ve tüketiciler tarafından gıda israfı yapılır. Nüfus ile doğru orantılı olmayan gıda miktarı veya tüketicinin ihtiyaçtan fazlasını satın alması, gıda israfına yol açar.

Restoran ve kafeteryalardaki büyük porsiyonlar da gıda israfına neden olur. Müşterinin tüketebileceğinden fazla miktarda yiyeceğin servis edilmesiyle beraber gıda israfı ortaya çıkabilir. Kamuya açık alanlarda bulunan bu yiyeceklerin tekrar kullanılması riskli olduğundan direkt olarak çöpe atılması tercih edilir.

Gıdaların üretim aşamasında yüksek miktarda su, toprak, enerjinin yanı sıra insan emeği ve sermaye kullanılır. Bu nedenle israf edilen gıdalar, iklim krizinin nedenleri arasında gösterilir.

Gıda israfı, küresel çapta pek çok probleme yol açabilen etkilere sahiptir. Önlem alınmaması durumunda su kaynaklarının azalması, kıtlık, salgın hastalıklar gibi birçok sorun meydana gelebilir.

Gıda İsrafını Önlemenin Yolları Nelerdir?

Gıda israfını önlemek için pek çok yol bulunur. Tüketicilerin uygulayabileceği basit yöntemlerle gıda israfı yarı yarıya azaltılabilir.

1. Tüketeceğiniz Kadar Alışveriş Yapın

Toplumsal bilinçaltının etkileri ile pek çok insan, aç kalma korkusu ile tüketebileceğinden fazla gıdaya sahip olmayı tercih eder. İstifleme davranışı, birçok gıdanın tüketilmeden bozularak çöpe atılmasına sebep olur. Bu davranışı önlemek zor olsa da imkansız değildir. Alışveriş sürecini planlı bir şekilde gerçekleştirerek tüketebileceğinizden fazla gıda almayı önleyebilirsiniz. Alışveriş öncesinde ihtiyaç listesi yaparak listeye harfiyen uymanız tavsiye edilir. Sebze, meyve, et gibi çabuk bozulabilen gıdaları haftalık olarak alabilirsiniz.

2. Atık Gıdaları Kompost Yapın

Tüketilemeyecek duruma gelen gıdaları ve gıda atıklarını kompost yapımı ile yeniden değerlendirebilirsiniz. Kompost yaparak besin değerlerini kazandırdığınız malzemeleri, toprak veya enerji için kullanabilirsiniz. Evde kompost yapımı geleneksel yöntemlerle uzun süre enerji sarf etmenize sebep olabilir. Kısa süre içerisinde kokusuz ve sessiz bir kompost yapımı için özel olarak tasarlanan makinelerini tercih edebilirsiniz. Octoen ev tipi kompost makinesinin içine atık gıdaları ekleyip kapağını kapadıktan sonra kontrol panelinden gerekli ayarlamaları yapabilir ve birkaç saat içerisinde kompost hazırlayabilirsiniz. Sessiz şekilde çalışan küçük boyutlu kompost makinesini kolaylıkla dilediğiniz noktaya taşıyıp kullanabilirsiniz. Kompost için yumurta kabukları, meyve posası, çay atığı, kahve telvesi, meyve sebze kabukları, ekmek, yiyecek artıkları, arpa ve çavdar samanı gibi pek çok organik atık çeşidini güvenle kullanabilirsiniz. Kompost ile ilgili daha fazla bilgi için “Kompost Nedir?” konulu yazımızı okuyabilirsiniz.

3. Yemek Atıklarını Değerlendirin

Yemek atıklarını farklı şekillerde değerlendirerek yeniden kullanabilirsiniz. Et haşladıktan sonra kalan suyu çorba veya pilav için kullanarak yemeğinize özel bir tat katabilirsiniz. Şehriyesiz pirinç pilavından artanları ertesi gün dolma harcına ekleyerek değerlendirebilirsiniz. Sebze suyunda çorba yaparak sağlıklı bir öğün hazırlayabilirsiniz. Yemek artıklarını farklı şekillerde kullanarak gıda israfını en aza indirgeyebilirsiniz.

4. Gıdalarının Son Kullanma Tarihlerini Kontrol Edin

Alışveriş esnasında satın alacağınız ürünlerin son kullanma tarihlerinin yakın olmamasına özen göstermeniz tavsiye edilir. Evde bulunan gıdaların son kullanma tarihlerini kontrol ederek besinleri, tarihleri geçmeden önce tüketebilirsiniz.

5. Gıdaları Dondurun

Sebze, meyve ve bakliyat gibi gıdaları dondurarak kullanım ömürlerini artırabilirsiniz. Sezonluk yiyecek depolaması için sıklıkla tercih edilen buzluğu, çabuk bozulma riski olan ürünler için de kullanmanız tavsiye edilir.

Gıda İsrafı Nasıl Oluşur?

Yanlış tarım politikaları, yetersiz teknoloji, altyapı yetersizliği gıda israfı nedenleri arasında ilk sıralarda yer alır. Hasat aşamasında uygulanan yanlış teknikler, gıda israfına sebep olabilir.

Üretim noktasından tüketiciye kadar uzanan yolculukta gıdaların doğru koşullarda muhafaza edilmesi gerekir. Koşulların sağlanmaması durumunda gıdalar kısa süre içerisinde bozularak tüketilemez bir hale gelir.

Depolama, muhafaza etme ve taşıma koşullarında gerekli şartların sağlanamaması ve gıda miktarının nüfusa uygun şekilde ayarlanamaması gibi unsurlar da gıda israfına yol açar.

Gıda israfına sebep olan bireysel etkenler ise ihtiyaç fazlası alışveriş yapma, son kullanma tarihlerini kontrol etmeme ve yemek yapma sürecinde fazla miktarda gıda kullanmaktan oluşur.

Gıda İsrafının Etkileri Nelerdir?

Gıda israfı ve etkileri iklim krizinin ortaya çıkması ile beraber oldukça sık tartışılmaya başlanır. Gıda israfı küresel bir kıtlığın ortaya çıkmasına neden olabilir. Dünyanın birçok noktasında yaşanan kıtlığın küresel bir boyuta ulaşması kaçınılmazdır.

Toprağın sürekli işlenmesi, besin değerini düşürerek verimi azaltır. Nadasa bırakılması gereken dönemlerde de ekime devam edilen topraktan bir süre sonra hasat alınamaz.

Elektrik ve su gibi enerji kaynaklarının boşa harcanmasına neden olur. Hızla tükenen su kaynakları, susuzluk ve salgınların meydana gelerek küresel çapta bir krizin oluşmasına sebep olabilir.

Tedarik zincirinde yer alan sermaye sahipleri ekonomik kayıplara uğrayabilir. Bu durumla bağlantılı olarak tedarik zincirinde emek veren işçiler, işlerini kaybetmekle karşı karşıya kalabilirler.

Gıda israfı, sürdürülebilirliğin önüne geçerek iklim krizinin güçlenmesine sebep olur. Dünyada ve Türkiye’de gıda israfının boyutları göz önüne alındığında son derece riskli bir durum olduğu anlaşılabilir.

Dünyada Gıda İsrafı

Yapılan araştırmalara göre dünya genelinde her yıl 931.000.000 ton besin, israf edilir. Belirtilen bu miktar, yalnızca resmi kaynaklar tarafından doğrulanan verilerdir.

Tahminler dünyada gıda israfının bu sayıdan en az iki kat fazla olduğu yönündedir. Üretilen gıdaların %17’sinin, tüketiciye ulaşmadan çöpe gittiği bilgisi tedarik zincirindeki eksikliklerin son derece önemli olduğunu gösteriyor. Sebze ve meyvelerin %45’i, hayvansal gıdaların ise %20’si tüketilmeden israf edilmektedir.

Birleşmiş Milletler 2015 senesinden itibaren gıda israfını azaltmaya yönelik çeşitli çalışmalar yapmaktadır. Bu çalışmalar ile gıda atıklarını minimuma indirerek iklim krizi ve küresel açıdan oluşabilecek problemlerin önüne geçilmesi hedeflenir.

Türkiye'de Gıda İsrafı

Tıpkı diğer ülkeler gibi Türkiye de yüksek oranda gıda israfı yapıyor. Bir yıl içerisinde 14.500.000 ton gıdanın tüketilmeden çöpe atıldığı görülüyor.

Gıda israfının yarısı tedarik zincirlerinden yarısı ise bireysel hatalardan kaynaklanır. Tüketicilerin gerekli önlemleri alarak gıda israfını engellemesi son derece kolaydır. Artan besin maddelerini atmak yerine kompost gübreye dönüştürerek değerlendirebilir ve sürdürülebilirliğe katkıda bulunabilirsiniz.

Gıda israfının tamamen engellenmesi için çocuklara ve yetişkinliklere tüketim alışkanlıklarına dair eğitimler verilmeli, gerekli yönlendirmeler yapılmalıdır. Üretim ve tedarik sürecinin her aşaması denetlenmelidir. Gıdaların doğru şekilde korunarak tüketiciye ulaştırılabilmesi için uygun koşulların sağlandığına emin olunmalıdır.

Gerekli koşulların sağlanmadığı durumlarda caydırıcı yaptırımlar uygulanmalıdır. Tedarik zincirinde bulunan sermaye sahiplerinden emekçilere kadar eğitim verilmelidir. Ulusal kanallarda gıda israfı ve önleme yöntemleri hakkında bilgilendirici yayınlar yapılmalıdır.

Oldukça detaylı bir programlama yapılarak gıda israfı önlenebilir. Bunun dışında bireysel olarak alınabilecek birçok önlem bulunur. Gıda israfını önleme yöntemlerini uygulamanın yanı sıra çevrenizdeki insanları bilgilendirerek katkıda bulunabilirsiniz.